Эпос «Семетей» в исполнении Кенже Кара

Историк Элери Битикчи предоставил АКИpress вторую часть записи отрывка из эпоса «Семетей» со слов сказителя Кенже Кара.

Запись сделана в 1903 году.

(Нажмите для прослушивания)

Эта уникальная запись была сделана 3 мая 1903 года во время конной экспедиции, возглавляемой А.Г.Белинским, из Владикавказа во Владивосток в составе 7 человек на 10 лошадях.

Из-за разногласий, отсутствия финансов после тяжелого перехода через Каракумы путь продолжили только 4 человека, сам Белинский, студенты И.А.Беляев и Б.В.Смирнов с переводчиком казахом Атей-беком.

3 октября 1903 года они достигли Бишкека (Пишпек).

Глава экспедиции Беляев отправился в Самару и дальше в Санкт-Петербург, чтобы найти денег на дальнейшую дорогу. Студенты собирали материалы в окрестностях Бишкека среди местных кыргызов и казахов.

Белинский вернулся 4 февраля 1904 года, не найдя финансирования, а начавшаяся через несколько дней русско-японская война поставила крест на дальнейшей экспедиции.

Десять лет спустя Борис Смирнов опубликовал результаты своих трудов «В степях Туркестана. С рисунками автора», Москва, 1914. Он упоминает об эпическом искусстве кыргызов с портретом сказителя Кенже Кара. На восковые цилиндры был записан отрывок из эпоса «Семетей».

Запись публикуется по изданию «The Semetey of Kenje Kara. A Kirghiz Epic Performance on Phonograph». Daniel Prior. Turkologica, 59. Harrassowitz Verlag – Wiesbaden, 2006. В транскрипции кыргызского текста Дэниелу Прайору помогал Ишембай Оболбеков.

Цилиндр №2.
Транскрипция и видео с субтитрами

Астымдагы Тай-Буруул
Кимиң барсаң аның бар
А Тай-Буруулду минди эле
Ак-Кубөнү кийди эле
Жатып алба жай аял
Кабар ала койсоңор
Жаткан жери билсеңер
Ак-Келтени асынып
..... эле.
Астындагы Тай-Буруул
... менен асылат,
Арам өлгөн Тай-Буруул
Абайы менен жабылат,
Көкүлүн көккө ыргытат,
Туягын эерге мылгытат
Калың үйүрдөн бөрттү эле.
Өңгү-дөңгү желдирип,
Өрт жаккандай алдырып,
Эңги-деңги желдирип,
Эңке аткандай алдырып,
Болуп гана барган ошол!
Чоң Үргөнчкө бард'эле,
Чоң Үргөнчтүн белгиси
Күкүк болуп күүлөнүп,
Күңгүрөнүп сүйлөнүп,
Жаткан экен Чоң Үргөнч!
Оо кудай билет ким билет?
Чоң Үргөнчтүн белгиси
Күкүк болуп күүлөнүп,
Күңгүрөнүп сүйлөнүп,
Нече бөлүк түрлөнүп
Жаткан экен Чоң Үргөнч!
Тоодо мөңгү бузулуп,
Кары, суусу кошулуп,
Карагай менен сал агып,
Кайың менен тал агып,
Үйдөй болгон карагай
Бары бирге кошулуп -
Кудай билет ким билет?
Үстүндөгү ак көбүк
Камырдай болуп жуурулуп,
Аны көргөн адамдар
Заманасы куурулуп,
Төө өркөчтөп төгүлүп
Жаткан экен Чоң Үргөнч!
Жер-жерге минди жүгүрүп -
Үйдөй болгон кара таш
Суу түбүндө шалдырап,
Чоң Үргөнчкө барганда
Жер-жерге минди